Okiem praktyka – destrukcyjny wpływ wyższych technologii na prawidłowy rozwój dziecka

Treść wpisu możesz odsłuchać/pobrać poniżej z naszego serwera lub z naszego kanału YouTube. Odnośniki znajdziesz na końcu artykułu.

Od wielu lat obserwuję systematyczny wzrost liczby dzieci zgłaszanych do mojego gabinetu na diagnozę zaburzeń procesów integracji sensorycznej z powodu: problemów szkolnych, problemów z koncentracją uwagi, nadpobudliwości psychoruchowej, zaburzeń zachowania czy z powodu opóźnień w rozwoju mowy.
Przez ponad 15 lat wykonałam wiele diagnoz, obserwacji i wywiadów z rodzicami tych dzieci. W zdecydowanej większości, w wywiadzie, dało się zauważyć wspólny mianownik, jakim jest korzystanie od najmłodszych lat z tzw. „wyższych technologii”. Pisząc o „wyższych technologiach” mam na myśli nie tylko telewizję, ale również tablety, telefony komórkowe czy monitory komputerowe, a w zasadzie „wszystko co ma ekran”. Wielopłaszczyznowa deprywacja sensoryczna towarzysząca dzieciom podczas korzystania z „dobrodziejstw technologicznych” negatywnie wpływa na ich rozwój psychiczny, poznawczy oraz fizyczny.

Z jakimi problemami spotykam się w praktyce zawodowej pracując z dziećmi opanowanymi przez świat współczesnych multimediów?
Postaram się, w „telegraficznym skrócie”, przedstawić argumenty dlaczego warto wstrzymać się ze zbyt wczesnym wprowadzeniem dziecka w świat „nowoczesności”.

WZROK

– zaburzenie ruchów akomodacyjnych – odległość oczu od ekranu w czasie oglądania obrazów ruchomych jest stała, a co za tym idzie, ruchy mięśni gałek ocznych, odpowiadających za zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach nie rozwija się prawidłowo,
– spłaszczenie obrazu – „poruszający się obraz, postrzegany na płaskim ekranie nie tworzy, w umyśle małego dziecka, reprezentacji przedmiotów istniejących w rzeczywistości i buduje fałszywe ścieżki poznawania świata” (Cieszyńska, 2019),
– zawężenie pola widzenia – podczas swobodnego oglądania otoczenia oczy poruszają się w polu widzenia do około 200 stopni, w chwili oglądania obrazów na niewielkim ekranie pole widzenia znacząco się zawęża lub wręcz osiąga charakter punktowy,
– zaburzenie odseparowania ruchów gałek ocznych od ruchów głowy – podczas patrzenia na ekran wzrok dziecka skupiony jest w jednym miejscu, ruchy gałek ocznych są minimalizowane, co w konsekwencji może doprowadzić do znaczącego ograniczenia obserwacji otoczenia bez odwracania głowy.

Wymienione powyżej konsekwencje korzystania z multimediów przez dzieci często skutkują nieprawidłowościami w zakresie percepcji wzrokowej, które bezpośrednio wpływają na efektywność umiejętności szkolnych, tj.: nauka czytania, wodzenie wzrokiem wzdłuż linii tekstu, przepisywania tekstu z tablicy i zwiększona męczliwość wzroku.

KOMUNIKACJA

– opóźniony rozwój mowy – istnieje związek pomiędzy oglądaniem telewizji a opóźnionym rozwojem mowy u dzieci oraz uboższym zasobem słownictwa. Brak interakcji z drugim człowiekiem, przestaje prowokować mózg dziecka do pracy i zmniejsza możliwość nabywania kompetencji językowych. Dziecko podczas oglądania telewizji wchodzi w tzw. „jednostronny dialog z telewizorem”, zaburzając naturalną wymianę informacji, poprzez interaktywną współpracę dwukierunkową z wchodzącym w dyskusję rozmówcą, prowadząc do selektywności odbioru słuchowego. „Wczesne, niewłaściwe stymulacje obrazem (telewizja, komputer) wywołują nieodwracalne zmiany w mózgu małych dzieci. Przede wszystkim hamują kształtowanie się prymatu struktur lewej półkuli mózgu dla przetwarzania językowego” (Cieszyńska, 2019).

ZACHOWANIE

Istotną konsekwencją korzystania z wyższych technologii jest również wpływ na zmianę zachowania dziecka:
– stan odrętwienia, podczas oglądania telewizji – wywołany przez bezruch gałek ocznych. Unieruchomienie i brak reakcji na głos rodziców oraz bodźce zewnętrzne przypominają funkcjonowanie na pograniczu jawy i snu. „Niedojrzały układ nerwowy dziecka nie ma jeszcze zdolności całościowego rejestrowania obrazów i dźwięków docierających z różnych źródeł” (Spitzer, 2013). Pomimo pozornego skupienia uwagi, dzieci często oglądają tę samą bajkę po kilka razy, ale i tak nie są w stanie opisać przebiegu zdarzeń zgodnie z chronologią.
– przebodźcowany układ nerwowy nie potrafi prawidłowo analizować dostarczonych mu danych, co ma swoje konsekwencje manifestowane poprzez: zachowania agresywne, nadpobudliwość psycho-ruchową, zaburzenia snu, lęki nocne, gwałtowne wybudzanie w nocy, zaburzenia koncentracji uwagi, labilność emocjonalną, słabszy rozwój poznawczy, ciągłą zmianę pozycji ciała – np.: wstawanie, siadanie, zwracanie uwagi na wszystko bez skoncentrowania się na czymkolwiek.

Wielu rodziców próbuje regulować zachowanie dziecka poprzez dawkowanie dostępu do technologii, jako system nagród i kar w codziennym wychowaniu. Takie rozwiązanie prowokuje pogłębienie problemu poprzez zmianę telewizora w „zakazany owoc”, czyniąc go coraz bardziej atrakcyjnym.

KREATYWNOŚĆ I WYOBRAŹNIA

– zaburzenie kształtowania się wyobraźni dziecka – gotowe obrazy jakie podsuwane są przez twórców bajek, filmów czy gier komputerowych, w przeciwieństwie do książek, nie wpływają na kształtowanie się wyobraźni dziecka, niezbędnej do nabywania umiejętności samodzielnej zabawy i rozwoju kreatywności. Samodzielna zabawa prowokuje twórcze i logiczne myślenie, uczy rozwiązywanie problemów i realizację zadań.

RELACJE SPOŁECZNE

– zaburzona relacja z rówieśnikami – dzieci mające nadmierny dostęp do telewizora, tabletu, komputera czy telefonu komórkowego, poświęcają większość swojego wolnego czasu na skupienie się na ekranie urządzenia, kosztem relacji z rówieśnikami. Dzieci często wybierają, w ich odczuciu, „atrakcyjniejszą” bajkę w telewizji niż spotkanie z przyjaciółmi na placu zabaw. W ten sposób nie wchodzą w interakcje społeczne i nie nabywają, tak potrzebnych, w życiu codziennym doświadczeń. „Ewoluujący mózg, który zaczyna się koncentrować na nowych umiejętnościach technologicznych, coraz bardziej odsuwa się od podstawowych zadań społecznych, takich jak odczytywanie wyrazu twarzy rozmówców, czy wychwytywanie kontekstu emocjonalnego z obserwacji subtelnych gestów” (Small i Vorgan, 2011).

ROZWÓJ FIZYCZNY

– wady postawy ciała – spędzanie dużej ilości czasu przed ekranem telewizora wymusza na dziecku nieruchomą pozycję, znacząco ograniczając jego spontaniczną aktywność ruchową. Dziecko z biegiem czasu coraz mniej chętnie korzysta z aktywności fizycznej, wpływając negatywnie na jego siłę mięśniową, koordynację ruchową i równowagę, często prowadząc do wystąpienia wad postawy oraz rozwój nadwagi.

ZABURZENIA ŁAKNIENIA

Dzieci, karmione podczas oglądania bajki, wpatrzone w ekran telewizora, często mają problem z uczuciem sytości, ponieważ nie uczestniczą, w sposób świadomy i aktywny w tym procesie. Ponownie i tu konsekwencją może być nadwaga i otyłość oraz zaburzenie odżywiania w późniejszym okresie.

UZALEŻNIENIA

Dzieci bardzo szybko uzależniają się od telewizji ponieważ treści przekazywane najmłodszym (pomimo prawnych prób zwalczania takich praktyk) mają za zadanie pobudzać obszary mózgu odpowiedzialne za odczuwanie przyjemności. Podczas próby wyeliminowania bodźca, dzieci są rozdrażnione, płaczliwe czy nieraz nawet agresywne.

KONTROLA

Jeżeli, mimo wszystko, zdecydujemy się i pozwolimy dziecku korzystać z „wyższych technologii”, pamiętajmy o ważnych zasadach, takich jak:
– kontrola, ile czasu dziecko poświęca na oglądanie telewizji – według Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego zaleca się aby dzieci, do drugiego roku życia, w ogóle nie oglądały bajek (telewizji), natomiast dziecko w wieku przedszkolnym przed ekranem może spędzić maksymalnie 30 minut dziennie,
– kontrola, co dziecko ogląda – bohaterowie bajek, filmów, gier są dla dziecka wzorem do naśladowania i nie jest ono w stanie odróżnić fikcji od rzeczywistości. Nie wszystkie bajki (nawet kreskówki) powinny być oglądane przez dzieci. Wiele z nich cechuje duża doza przemocy, agresji i zachowań, których dziecko nie jest w stanie zrozumieć, interpretując je w sposób opaczny do zamierzonego. Wybierajmy bajki spokojne, mniej dynamiczne, o jasnym przesłaniu i zrozumiałej treści, bez przemocy, a przede wszystkim dostosowane do wieku dziecka. Dobrze, jeżeli bajka kończy się puentą czy morałem, który można omówić z dzieckiem po zakończeniu oglądania. Bardzo ważne jest również, aby nie włączać bajek „ciągiem” jedna po drugiej,
– kontrola, kiedy dziecko ogląda telewizje – oglądanie bajek powinno odbywać się tylko w określonych porach dnia. Nie należy pozwalać dziecku oglądać bajek wieczorem, bezpośrednio przed snem. Przeładowany nadmiarem bodźców układ nerwowy, nie pozwoli mu na wyciszenie i spokojny sen. Taka praktyka może skutkować problemami z samodzielnym spaniem, wybudzaniem oraz nocnymi lękami,
– kontrola, jak dziecko ogląda – opiekunowie dzieci powinni współuczestniczyć w oglądaniu bajek. Mogą oni na bieżąco tłumaczyć sens pewnych zachowań bohaterów i wyjaśnić trudniejsze, niezrozumiałe kwestie. Oglądania bajek warto używać jako okazji do rozmowy, do układania chronologii zdarzeń, konsekwencji zachowań, etc.